فرازونشیب‌های احزاب در ایران؛ چرا احزاب نتوانستند به جایگاه واقعی خودشان برسند؟

به گزارش خبرنگار حوزه احزاب و تشکل‌های گروه سیاسی باشگاه خبرنگاران جوان؛ احزاب همواره با فراز و نشیب‌هایی در دنیای سیاست روبرو بوده‌اند، این گروه‌ها دارای ایدئولوژی، هدف و برنامه‌ریزی هستند که باید در جهت کسب قدرت و حفظ منافع ملی و رونق امور در کشور از آن استفاده شود.

تشکیل و توسعه احزاب با سلیقه‌های متفاوت به افزایش مشارکت مردم در تصمیمات سیاسی و اجتماعی هر کشور می‌انجامد و این موضوع به افزایش میزان اعتبار و مقبولیت حکومت‌ها در نظام و روابط بین‌الملل منتج می‌شود.

در نظام‌های دموکراتیک ، احزاب با پایه‌های مستحکم مردمی می‌توانند قدرت را در بدنه حاکمیت مهار و همچنین مصلحت کشور را در بسیاری از موارد تعیین کنند؛ احزاب در کشور ما ایران هم از این توانایی برخوردارند.

فعالیت احزاب در ایران برای اولین بار در دوران مشروطه  آغاز شد؛ حزبهایی مانند "دموکرات عامیون" و "اعتدالیون" در زمان مشروطه، "اصلا‌ح‌طلبان" و "تجدد "در اوایل حکومت پهلوی اول، "توده"، "ایران" و "زحمت‌کشان" در دوران پهلوی دوم و جریان  ملی شدن صنعت نفت و حزب "جمهوری اسلا‌می" در دوران معاصر و پس از پیروزی انقلاب اسلامی بر تحولا‌ت سیاسی ایران تاثیرگذار بوده‌‌اند؛ هرچند که عموما احزاب در ایران نتوانستند مانند احزاب سایر کشورهای جهان اول نقش خود را در جریانات سیاسی ایفا کنند.

پس از پیروزی انقلاب اسلامی در سال 1357 ، حزبها و تشکل‌های زیادی در ایران به وجود آمدند که البته این امر به دلیل طولانی بودن مدت اختناق سیاسی در دوران حکومتهای شاهنشاهی امری عادی بود. پس از سال 58 که نهادهای نظام اسلامی به مرور شکل گرفتند، احزاب توانستند به تناسب اوضاع آن برهه حساس کشور در تصمیم‌گیریها و  رخدادهای روز سیاسی و اجتماعی نقش ایفا کنند.

** حقوق احزاب در ایران  

از لحاظ حقوقی در هر جامعه‌ای، انسان‌ها به دلیل هویت و ماهیت انسانی و تلاش برای رسیدن به اهداف مشترک سیاسی و یا اجتماعی می‌توانند حزب و یا گروهی را تشکیل دهند، در ایران هم این حق برای افراد در نظر گرفته شده است.

در اصل 26 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران آمده است: احزاب‏، جمعيت‏ها، انجمن‏هاي‏ سياسی‏ و صنفی‏ و انجمنهاي‏ اسلامی‏ يا اقليتهای‏ ديني‏ شناخته‏ شده‏ آزادند، مشروط به‏ اين‏ كه‏ اصول‏ استقلال‏، آزادي‏، وحدت‏ ملي‏، موازين‏ اسلامی‏ و اساس‏ جمهوری اسلامی را نقض‏ نكنند. هيچكس‏ را نمي‏توان‏ از شركت‏ در آنها منع كرد يا به‏ شركت‏ در يكی‏ از آنها مجبور ساخت‏.

در قوانين عادی نيز مسئله احزاب و امکان آزادی فعاليت آنها مطرح شده است؛ از جمله در 14 بهمن 59 طرح قانونی احزاب به مجلس اول تقديم شده و در 18 تير 1360 به تصويب رسيد که در مجالس بعدی نيز برخي اصلاحات صورت گرفت. در نتيجه، احزاب بر اساس قوانين عادی و اعلام وزارت کشور به اخذ مجوز اقدام کردند که  در عرصه‌های مختلف به فعاليت و تأثيرگذاری بر سياست می‌پردازند.

** ذکر واژه "حزب" در قرآن کریم 

حزب و معادل آن در زبان‌هاي ديگر از سال‌های دور در کتاب‌ها و فرهنگ‌ها آمده و در فرهنگ ديني مسلمانان نيز کاربرد داشته است. در قرآن کريم نيز به اين واژه اشاره شده و حتي سوره‌ای نيز به نام احزاب نام‌گذاري شده است. از دو حزب در قرآن کريم ياد شده است؛ حزبي كه به دنبال اهداف الهي است و با عنوان "حزب الله" شناخته می‌شود كه خداوند فرموده است: "فان حزب الله هم الغالبون" و دسته ديگر كه از آن با عنوان "حزب الشيطان" ياد شده است.

** کارکرد احزاب

احمد نقيب‌زاده در کتاب "حزب سياسی و عملکرد آن در جوامع امروز"، دو دسته کارويژه انتخاباتی و آموزشی برای احزاب قائل است که کارويژه‌های انتخاباتی حزب عبارتند از:

شکل دادن به افکار عمومی: احزاب سياسي از طريق ارائه اطلاعات و شکل دادن به افکار عمومی، افراد را وادار به مشارکت به نفع کانديداهای طرف‌دار خود می‌کنند و از اين طريق در جهت کسب قدرت سياسی قدم بر مي‌دارند.

گزينش نامزدها: با توجه به اين­که فعاليت حزبي و بودن افراد در درون احزاب سياسي، آموزش عملي سياست است، احزاب، ضمن معرفي افرادی به عنوان کانديدا در انتخابات، کارکرد ديگر خود را در مشخص کردن افراد مورد اعتماد خود به نمايش مي‌گذارند.

یکی از مهمترین عرصه‌های ظهور و حضور احزاب و تشکل‌ها انتخابات است، انتخابات موقعيت‌های استثنايی را برای احزاب به وجود می‌آورد و آنها را قادر می‌سازد تا تأثيرگذاری خود را علنی سازند. اين مسئله، آن چنان حائز اهميت است که برخي، وظايف احزاب را تنها در انتخابات خلاصه می‌کنند و حزب را دستگاهی جهت کنترل و رهبري انتخابات، جهت دادن به افکار عمومی و معرفی کانديداها مي‌دانند.

اکنون در کمیسیون ماده 10 احزاب، نام بیش از 240 تشکل سیاسی ثبت شده که از این میان، شمار تشکل‌هایی که فعال هستند، شاید به تعداد انگشتان دو دست نرسد. هر چند که در آستانه انتخابات همواره بر تعداد گروه‌های سیاسی افزوده می‌شود.

** موانع توسعه فعالیت حزبی در ایران

"صادق زیبا‌کلام" استاد حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران در گفت‌وگویی با باشگاه خبرنگاران درباره موانع موجود در روند توسعه تحزب در ایران می‌گوید: قطعا دلایل متعددی برای عدم توسعه فعالیت احزاب در کشور ما وجود دارد و باید بررسی کرد که چرا تاکنون فعالیت حزبی در ایران نتوانسته همچون ترکیه و پاکستان جا افتاده و اثرگذار باشد. 

وی ادامه می‌دهد: یکی از بزرگترین دلایلی که باعث ناکام ماندن تحزب در کشور ما شده است، روش حکومت‌ها در برخورد مستقیم و یا غیر‌مستقیم با احزاب و تشکلهای سیاسی بوده که بر میزان و نوع فعالیت آنها و به تبع آن، اثرگذاریشان تاثیر گذاشته است.

"مجید محتشمی" از فعالان احزاب اصلاح‌طلب نیز در گفت‌وگو با باشگاه خبرنگاران جوان؛ درباره تفاوت فعالیت حزبی در ایران با کشورهای خارجی می‌گوید: فعالیت احزاب در کشورهای توسعه‌یافته، عملا نهادینه شده است چرا که احزاب رکن سوم دموکراسی و رکن چهارم  مطبوعاتی هستند یعنی در تقسیم‌بندی و چارچوب‌گذاری برای دموکراسی در کشورهای توسعه‌یافته ، عملا احزاب رکن رکین مردم‌سالاری و دموکراسی محسوب می‌شوند.

به گفته محتشمی، با توجه به رشد آگاهی‌های مردمی پس از پیروزی انقلاب، ضرورت دارد که نخبگان سیاسی به دنبال تأسیس احزاب تاثیرگذار و هدفدار در کشور باشند.

در نهایت بايد به اين نکته توجه کرد که هنوز احزاب در ايران نتوانسته‌اند به جایگاه واقعی خود برسند، از اين رو لازم است نقش و کارکرد آنها در نظام سیاسی کشور و همچنین موانع بروز و ظهورشان مورد بررسی بیشتر قرار بگیرد در این صورت است که می‌توان انتظار داشت احزاب به عنوان يكی از نهادهای مدنی جامعه مؤثرتر باشند و به پیشرفت کشور و توسعه آن در ابعاد گوناگون کمک کنند.

انتهای پیام/