قاچاق کلمات رکیک در جاده‌های فرعی سالن‌های نمایش

حدود یک ماه پیش بود که رحمت امینی سرپرست شورای نظارت و ارزشیابی در واکنش به اعتراضاتی که نسبت به این وضعیت در تئاتر کشور وجود داشت مقداری از تقصیر را گردن خود بازیگران و گروههای نمایشی انداخت . او گفت: {بعضی مواقع هنرمندان تئاتر هیجانی می‌شوند و خارج از موارد شورای نظارت و ارزشیابی، دیالوگ‌هایی اضافه می‌کنند. ما با بداهه‌گویی خلاقانه مشکلی نداریم اما این بداهه‌گویی نباید به اعتقادات مردم توهین یا خط قرمزها را رد کند. در این موارد ما هم که جلویشان را نگیریم نهادهای دیگر وارد عمل می شوند و این موضوع خیلی بدتر است و به نفع هیچ کس نیست.

درواقع امینی به طوری رمز گونه و غیر مستقیم به هنرمندان تئاتر هشدار داد که اگر این روند را متوقف  نکنند خیلی از نهاد ها ی کشور را علیه خودشان بسیج می‌کنند.

البته هشدار رحمت امینی هم بی مورد نیست و اگر به سابقه ی  برخوردها با چنین آثاری مراجعه کنیم به خوبی می شود جدی بودن آن را فهمید. آثاری که به خاطر رعایت نکردن خط قرمزها ودیالوگ های نامناسب توقیف شدند.

شاید برخی آثار نمایشی با ابزار کلام از عبارات نامناسب استفاده کنند، اما برخی تئاتر ها با حرکات و رفتارهای نامناسب به بیان الفاظ و متلک های بودار می پردازند که به طور حتم استفاده از آنها  لزومی در روند دراماتیک قصه و بر صحنه تئاتر ندارد و با حذفشان از قصه لطمه ای به روند کلی کار وارد نمی شود.

اما اصرار بی اندازه ای برخی از اهالی نمایش به استفاده از ا این الفاظ سوال هایی را برایمان پیش می آورد، اینکه استفاده از این الفاظ و رفتارهای نامتناسب در تئاتر برای جذب مخاطب است؟ آیا این ماجرا مربوط به فرهنگ وارداتی از نمایشنامه های غربی است؟ یا اینکه آیا فرهنگ برخی گروههای نمایشی به این سمت کشیده شده است؟ 

اما در پی افزایش بی عفتی کلامی و رفتاری در برخی آثار نمایشی و به نوعی برای آسیب شناسی این مسئله  با  سه تن از هنرمندان این عرصه که خودشان نمایشنامه نویسی و کارگردانی می کنند، گفتگویی کردیم.

روش‌های نظارتی برای مقابله با این آثار مسکن موقتی است

علی موسویان نویسنده و کارگردان در گفتگو با خبرنگار تئاتر باشگاه خبرنگاران با اشاره به افزایش  بی عفتی در تئاتر اظهار داشت: این وضعیت امروز من را مجاب می‌کرد دست به قلم شوم، اما حالا سعی می کنم حرفهایم را در گفتگو با شما بیان کنم، چراکه در این سالها سعی کردم به هر قیمتی  از این الفاظ و رفتارهای نامتناسب در کارها و متن هایم به کار نبرم، اما در این چند سال اخیر بالغ بر 20 نمایش دیدم که بالغ بر15 کار از الفاظ و شوخی های نامناسب استفاده می کردند و کسی هم نسبت یه این موضوع نظارت نمی کند.

وی ادامه داد: باید تاسف خورد که از این نوع دیالوگ ها در مقابل تماشاگر تئاتر استفاده می کنند، در یک دوره این نوع مسائل درتئاتر آزاد رواج داشت، اما چند سالی است به تئاتر حرفه ای هم کشیده شده است.

موسویان افزود: به وفور حرفهای دو پهلو و متلک های بودار در آثار نمایشی دیده می شود و وقتی هم دلیل استفاده این نوع ادبیات را از صاحب اثر می پرسیم آنها در جواب می گویند (ما که چیزی نگفتیم ) و این برای هنرمند تئاتر بسیار زشت و زننده است.

وی تصریح کرد: به اصطلاح این قشر روشنفکر هستند و استفاده از این نوع ادبیات مناسب نیست، اما من در برابر این مسئله از نمایشنامه نویسان و هم صنف های خودم دفاع میکنم، چراکه عمدتا می گویند این الفاظ از متن نمایشنامه ها به زبان بازیگر می آید، در حالی که اینگونه نبوده و اغلب بداهه‌گویی بازیگر است و این درست نیست که دیالوگ بداهه بازیگر به نام نویسنده تمام شود.

موسویان با تاکید بر ریشه یابی این موضوع و جلوگیری از آن عنوان کرد: خانه تئاتر به عنوان یک صنف تئاتری باید برای حل این مسئله ورود کند و با برگزاری همایش یا جلساتی با حضور هنرمندان و جامعه شناسان و روانشناسان این موضوع را تحلیل و ریشه یابی کنند تا از نفوذ بیشتر واژه ها و رفتارهای نامناسب در تئاتر جلوگیری شود.

وی برخی روشهای نظارتی برای جلوگیری از این نوع آثار را نامناسب خواند و گفت: در زمان بازبینی برخی  گروههای  نمایشی کاری تر و تمیز جلوی بازبین اجرا می کنند، اما به محض اینکه مجوز گرفتند در زمان اجرا حرفهای دو پهلو اضافه می شود، در واقع به نوعی مقابله مستقیم با این نوع آثار روش غلطی بوده و فقط مسکن موقتی است.

موسویان درباره تاثیر متن های خارجی و غربیه در شکل‌گیری این وضعیت بیان کرد: استفاده از نمایشنامه های خارجی برای تولید اثری باعث رشد و تعالی تئاتر می شود، اما انتخاب نوع نمایشنامه مهم است، نمایشنامه خارجی باید با فرهنگ ما همخوانی داشته باشد. به عنوان مثال گاهی نمایشنامه هایی درباره هم جنسگرایی است که اصلا با فرهنگ ما همخوانی ندارد و اصلا نمی توان آن را اجرا کرد .

وی خاطرنشان کرد: امیدوارم این پدیده نوظهور ریشه کن شود، چراکه اگر ادامه پیدا کند به شهرستانها کشیده می شود که بسیار خطرناک است و ممکن است فراگیر شود، همچون بسیاری از معضلات که درمانی برایش وجود ندارد.

دلزدگی در مخاطب با ادبیات رکیک و زشت

در ادامه خیرالله تقیانی نویسنده وکارگردان که اتفاقا آثار کمدی و ایرانی بسیاری را  به روی صحنه برده اظهار داشت: متاسفانه نویسندگان و کارگردانان به هر قیمتی برای جذب مخاطب دست به هرکاری می زنند، در حالی که ضعف اصلی در نمایشنامه است.

وی ادامه داد: تولید بیش اندازه این نوع آثار با چنین ادبیاتی نه تنها مخاطب را جذب نمی کند، بلکه باعث دل زدگی مخاطب به تئاتر هم خواهد شد، به قول یک بزرگی در تئاتر حرف رکیک نزنید.

تقیانی تصریح کرد: معلوم نیست که آیا شورای نظارت و ارزشیابی حواسش به این نوع آثار هست یا خیر؟ اگر حواسش جمع است پس چگونه مجوز صادر می کند؟ البته بداهه گویی های برخی بازیگران نیز ماجرا را بدتر کرده است.

وی افزود: درگذشته نظارت ها بیشتر بود، حالا در نظارت قصور وکوتاهی صورت می گیرد و برخی ها با این نگاه که فضا بازتر شده پیش می روند که این نگاه درستی نیست و این مسئله زنگ خطری است که باید جلویش گرفته شود.

تقیانی تئاتر را مقدس و به نوعی هدایت کننده خواند و گفت: فارغ از ماجرای فحاشی، برخی از هنرمندان هم برای دل خودشان کار می سازند و مخاطب بدون اینکه چیزی از نمایش بفهمد سالن را ترک میکند و همین مسائل باعث شده که دیگر خانواده ها به تماشای تئاتر نیایند، چه شد؟ آثار نمایشی هنرمندانی چون میرباقری که صف های طولی برای آثارشان می‌کشیدند و از هر قشری به تماشای کارشان می نشستند دیگر وجود ندارد و متاسفانه فضای تئاتر سوت و کور شده است.

وی خاطرنشان کرد: مدیران تئاتر باید نگاه ویژه‌تری به این مقوله ها و ادبیات تازه وارد شده داشته باشند و با وجود اینکه هر سال هشدار می‌دهیم، اما وضعیت خیلی بدتر شده و اتفاقی در جهت بهبود آن انجام نمی شو .

آثار اینچنینی باید مورد نقد قرا بگیرد 

افسانه ماهیان کارگردان تئاتر درباره نفوذ این ادبیات نامناسب در تئاتر امروز ما بیان کرد: من کلا مخالف چنین ادبیاتی هستم، اما باید دید که حرف اصلی اثر مورد نظر چیست؟ اصلا این ادبیات لازمه کار بوده یا نه، گاهی می‌بینیم لزومی نبوده، اما هنرمند در پی استفاده از یک روش سطحی است.

وی ادامه داد: به نظر من باید کمی منتقدانه با این موضوع برخورد کرد و نباید به خاطر چهار دیالوگ نامربوط کار را تعطیل کرد، بلکه باید نگاه کارشناسی داشت و آن اثر نسبت به کارهای دیگر نقد شود.

ماهیان گفت: همانطور که می دانید یک اثر هنری بسیار تاثیر گذار است، اما نباید در مقابل هنرمند ایستاد، چون با روش هایی چون نقد، آرام آرام از این مسائل بیرون می آید و این کار را دیگر انجام نمی دهد.

کارگردان نمایش پر مخاطب «هم‌هوایی» تصریح کرد: تماشاگران تئاتر باهوش و آگاهند و دیگر گول خیلی آثار را نمیخورند و در حال حاضر بهترین قاضی هستند و کارگردانان هم می‌فهمند که دیگر به هر قیمتی نمی توان مخاطب را جذب کرد.

وی گفت: باید حد و مرزی وجود داشته باشد به نظر من نباید اینگونه باشد و باید ریشه یابی کرد که چرا اینکار را انجام می دهند؟

ماهیان در مورد بداهه گویی برخی بازیگران گفت: کارگردان باید روی بازیگر کنترل داشته باشد و اگر بازیگر حرف نامربوطی بر روی صحنه می‌زند، عواقبش پای کارگردان است، زیرا کارگردان نباید اجازه بدهد بازیگر هرچه می‌خواهد به زبان بیاورد.

با این تفاسیر هر روز بیش از 60 اثر نمایشی فقط در سالن های تئاتر تهران به روی صحنه می رود که شاید بیش هزاران تماشاگر داشته باشد، به همین دلیل برخی از این آثار به لحاظ محتوا و بیان و رفتار بازیگر نامناسب است، تا جایی که بخشی از جامعه حاضر نیست با خانوده اش پای چنین نمایش هایی بنشیند و در این شرایط طبیعی است که باید با مطالعه و بررسی کنش های موجود و آسیب شناسی در این زمینه از بروز چنین مشکلاتی جلوگیری کرد تا نگرانی این روزهای جامعه درخصوص سهل انگاری فرهنگی در تولید آثار بیش از پیش نشود.

گزارش از عطیه آقابابایی